Τι είναι – Κατασκευή – Τρόπος παιξίματος

Το Djembe είναι ένα κρουστό μουσικό όργανο της Δυτικής Αφρικής.

Το σώμα του είναι ξύλινο,παραδοσιακά πελεκημένο από έναν κορμό τροπικού δέντρου, πολύ συχνά Lengue (Afzelia Afrikanis), με κυπελοειδές σχήμα. Αυτό το σχήμα του δίνει πολύ δυνατά μπάσσα χτυπήματα .

Από τη μία πλευρά του έχει δέρμα κατσικιού ή μοσχαριού, που τεντώνεται με ένα σύστημα 3 σιδερένιων στεφανιών και ανθεκτικού σκοινιού . Το δέρμα αφού ξυριστεί δένεται σαν πουγγί γύρω από το ένα στεφάνι Ακόμα υγρό το ακουμπάμε στο χείλος του οργάνου.Περνάμε από πάνω του το άλλο στεφάνι που συνδέεται με σκοινιά με ένα μικρό στεφάνι στη βάση του οργάνου. Σφίγγοντας αυτά τα σκοινιά,το πάνω στεφάνι πιέζει το στεφάνι με το δέρμα τεντώνοντάς το. Όταν στεγνώσει το δέρμα τεντώνεται ακόμα περισσότερο, παράγοντας τον οξύ ήχο του οργάνου.

Οι διαδοχικές φάσεις τοποθέτησης του δέρματος

Αναλυτικές οδηγίες για την κατασκευή του θα βρείτε εδώ!

Τα τελευταία χρόνια κατασκευαστές στη Δύση προτείνουν έναν τρόπο τεντώματος αντίστοιχο με τα Congas, βασισμένο σε μεταλλικές βίδες αντί για τα παραδοσιακά σκοινιά Συχνά προσαρμόζουν στα στεφάνια μεταλλικα ελάσματα “αυτιά’ που λέγονται Kesekese. Περιμετρικά έχουν περασμένα δαχτυλίδια από σύρμα και συντονίζονται με το παίξιμο του οργάνου προσθέτοντας ένα μεταλλικό ηχόχρωμα (τρίξιμο) Στην περιοχή Guinnee Forestiere συναντάμε ένα djembe που έχει δεμένα γύρω του 3 ή 4 μικρότερα οργανάκια διαφορετικής τονικότητας μεταξύ τους.

Κανονικά ο εκτελεστής το κρεμάει από τούς ώμους ή την μέση αλλά μπορεί να το παίζει και καθισμένος. Παίζεται με γυμνά χέρια πού παράγουν τρείς διακριτούς ήχους Το Μπάσσο, στη μέση του δέρματος Το Tone, ένα μεσαίο ήχο και το Slap, οξύ ήχο στην άκρη του δέρματος. Το παίξιμό του καταπονεί το δέρμα της παλάμης του εκτελεστή και δημιουργεί κάλους που βελτιώνουν τον ήχο.

Η θέση του χεριού στο Μπάσσο , το Slap, και το tone

Αναλυτικές Οδηγίες για το πως παιζεται θα βρείτε εδώ!

Προέλευση – Διάδοση

Η περιοχή που παίζεται το djembe στην Αφρική περιλαμβάνει την Γουινέα , το νότιο Μάλι, την Ακτή Ελεφαντοστού, την Δυτική Μπουρκίνα Φάσο και την Ανατολική και Νότια Σενεγάλη.

Η προέλευσή του ανάγεται στήν Αυτοκρατορία του Mali που κυριάρχησε στην περιοχή από το 13ο έως τον 15ο αιώνα μ.χ.

Από τά τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τη Δεκαετία του ’50 όλη αυτή η περιοχή ήταν Γαλλική αποικία ( Γιαυτό και σήμερα η επίσημη γλώσσα των κρατών της περιοχής είναι τα Γαλλικά)

Τα σύγχρονα Αφρικανικά κράτη χωρίστηκαν με βάση τις αποικιοκρατικές περιφέρειες διοίκησης, με αποτέλεσμα οι εθνότητες και οι μουσικές παραδόσεις να είναι σήμερα, συχνά διαμελισμένες ανάμεσα σε κρατικά σύνορα

Οι πρώτοι που έκαναν γνωστό το djembe στη Δύση ήταν τα Μπαλέτα της Γουινέας

Ήταν ένα εθνικό συγκρότημα που δημιούργησε ο Σοσιαλιστής/Δικτάτορας Sekou Toure την δεκαετία του 50 και περιόδεψε τον κόσμο παρουσιάζοντας μουσικές και χορούς διασκευασμένα για τις ανάγκες μιας παράστασης.

Μέλη αυτής της ορχήστρας εγκαταστάθηκαν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες διδάσκοντας και κάνοντας συναυλίες.

Το Djembe σήμερα είναι ο εκπρόσωπος των Αφρικάνικων κρουστών στον κόσμο και παίζεται από χιλιάδες ανθρώπους κάθε ηλικίας σε κύκλους κρουστών, παραλίες, Πάρκα, σχολεία κ.α.

Τα Doundoun και οι Ορχήστρες

Τα Djembe παίζονται σχεδόν πάντα με τη συνοδεία μπάσσων κρουστών που ονομάζονται Doundoun.

Αυτά είναι κυλινδρικά κρουστά με δέρμα και από τις δύο πλευρές και φοριούνται ή τοποθετούνται στο έδαφος η σε μία βάση.

Παίζονται σε σετ διαφορετικών μεγεθών και τονικότητων μεταξύ τους

Πολύ συχνά έχουν προσαρμοσμένη πάνω τους μία κουδούνα πού παίζεται με ένα μεταλλικό αντικείμενο (π.χ. ένα μπουλόνι) με το ένα χέρι ενώ το άλλο παίζει στο δέρμα με μία ξύλινη Μπαγγέττα.

Στη Γουινέα τα doundoun έχουν δέρμα μοσχαριού και ανάλογα σμε το μέγεθός τους (και το τονικό τους ύψος ) ονομάζονται Kenkeni,Sangbang και Doundoumba.

Στο Μάλι χρησιμοποιούν κατσικίσιο δέρμα και ονομάζονται Konkoni και Djelydoundoun ανάλογα με το μέγεθός τους.

Doundouns σε διάφορους συνδυασμούς και θέσεις παιξίματος

Ο minimum συνδυασμός είναι ένα djembe συνοδείας, ένα doundoun και ένα djembe solo ενώ ένας συνηθισμένος συνδυασμός είναι 3 djembe και 3 doundoun.

Στις ορχήστρες σχεδόν πάντα υπάρχει και μία τραγουδίστρια (που συχνά ανήκει στην κάστα των Griots βλ.εξήγηση παρακάτω) και κάποιες φορές και επαγγελματίες χορευτές.

Απο ποιούς παίζεται – Πότε παίζεται

Η κοινωνία των Manding χωρίζεται στους ανθρώπους κάστας (nyamankala) και τους ελεύθερους ανθρώπους (horon).

Το Djembe είναι συνδεδεμένο με την κάστα των σιδηρουργών (Numu) που το κατασκεύαζαν παραδοσιακά και συχνά το έπαιζαν και οι ίδιοι. Παρόλαυτά δεν υπάρχει κανένας περιορισμός γιά το ποιός θα παίζει αυτό το όργανο. Μπορεί να το παίζει οποιοσδήποτε άνθρωπος κάστας ή ελεύθερος.

Μία σημαντική κάστα για την μουσική είναι οι Griots ή Djelys που είναι επικοί τραγουδιστές, ρήτορες, μουσικοί εκτελεστές κάποιων συγκεκριμένων οργάνων όπως η Kora ή το balaphon, απαραίτητοι στις περισσότερες μουσικές τελετές.

Στην Μουσική των djembe οι τραγουδίστριες είναι συνήθως griots (djelymousso)

Το djembe αποτελεί βασικό όργανο σε όλες τις τελετες ορόσημα της Δυτ.Αφρικάνικής ζωής.: Γέννηση, Περιτομή (που παραδοσιακά συνδυάζεται με κάποια μορφή μύησης), Γάμος κ.ά.

Άλλη περίσταση είναι οι τελετές των μάσκών που έχουν τους δικούς τους αφιερωμένους ρυθμούς djembe.
Οι Μάσκες στην Αφρική είναι δεν είναι απλά ένα προσωπείο αλλά ένα ολόκληρο κοστούμι, μια κατασκευή συχνά περίπλοκη, που την φοράει-κινεί ένας άνθρω¬πος, πρωταγωνιστής σε ένα μουσικοχορευτικό δρώμενο, με συγκεκριμένες χορευτικές – τελετουργικές κινήσεις, μουσική συνοδεία και έντονη μυστικιστική σημασία.

Τέλος να αναφέρουμε τις απλές γιορτές που κάποιος μπορεί να οργανώσει αυθόρμητα με μόνο σκοπό την διασκέδαση (σαν τα δικά μας πάρτυ)
Τα Αφρικανικά μπαλέτα και οι συναυλίες στη Δύση δημιούργησαν ένα καινούργιο στυλ παιξίματος, συνδυάζοντας όργανα και ρυθμούς που παραδοσιακά δεν βρίσκονταν κοντά και δίνοντας έμφαση στην δεξιοτεχνία και τον εντυπωσιασμό.

Η Μουσική, τα Τραγούδια και ο Χορός

Η μουσική των djembe αποτελεί μιά δικιά της κατηγορία στην Μουσική των Manding. Ονομάζεται «La musique des TamTams” και υπάρχει παράλληλα με τις άλλες δύο κατηγορίες που είναι οι μουσικές των Griots και οι μουσικές των Κυνηγών (Donso).
Είναι άρηκτα συνδεδεμένη με τον χορό και το τραγούδι.
Τα κομμάτια τα αρχίζει η τραγουδίστρια και μετά μπαίνουν διαδοχικά τα μπάσσα και τα djembe.
Κατά την διάρκεια του τραγουδιού οι θεατές-χορευτές μπορούν να τραγουδάνε τα ρεφραίν με την τραγουδίστρια, να χτυπάνε παλαμάκια, και να περπατάνε ρυθμικά σε κύκλο.
Μετά αρχίζει ο καθεαυτόν χορός που συνήθως είναι ατομικός.
Κάθε χορευτής ερχεται μπροστά στους μουσικούς και χορεύει πολύ έντονα γιά πολύ λίγο (π.χ. 20″ με 30″). Τελειώνει με ένα χορευτικό κρεσέντο που λέγεται echauffement. Στο echauffement τα όργανα παίζουν συνεχόμενες αξίες δημιουργώντας ένα αντίστοιχο μουσικό ανέβασμα που τελειώνει με ένα σήμα του σολίστα ή την έξοδο του χορευτή. Ένας αριθμός χορευτών μπαίνουν διαδοχικά στην μέση του κύκλου γιά να χορέψουν και μετά αλλάζει το κομμάτι.
Οι ρυθμοί (αντίθετα από την μουσική που έχει επικρατήσει στη δύση) είναι κυρίως τρίσημοι (ternaires)
Τα κομμάτια ονομάζονται από τον ρυθμό των κρουστών και όχι από το κάθε τραγούδι. Κάθε ρυθμός έχει πολλά τραγούδια που εναλλάσονται κατά βούληση.
Το όνομα του ρυθμού εξαρτάται από την χαρακτηριστική πολυρρυθμία των Doundoun και όχι από αυτό που παίζουν τά συνοδευτικά djembe, που έχουν περισσότερο χαρακτήρα μετρονόμου.
Η κάθε πολυρυθμία δημιουργείται με μία τεχνική που ονομάζω “ύφανση”.
Κάθε όργανο που συμετεχει στην πολυρυθμία παίζει με το δικό του τονικό ύψος σε συγκεκριμένα διακριτά σημεία του ρυθμικού κύκλου αποφεύγοντας να παίζει στα σημεία του άλλου οργάνου.Έτσι δημιουργείται σαν μαγική εικόνα μιά συνολική μελωδία στην οποία ο κάθε εκτελεστής συνεισφέρει κάποιες μόνο νότες.
Ο κύριος ρόλος του σολιστικού όργάνου που συνήθως είναι το djembe (αλλά μπορεί να είναι και κάποιο doundoun) είναι να υποστηρίζει και να τονίζει τα βήματα του χορευτή που είναι ο πρωταγωνιστής στον λίγο χρόνο που του αναλογεί.
Λευτέρης Γρηγορίου Ιαν. 2012